https://www.radioezam.com/CgMF/

تعاریف و مفاهیم روابط کار

تعاریف و مفاهیم روابط کار و جبران خدمت
به منظور انسجام، مقایسه پذیری و یافتن ابزارهای مطمئن برای ارتقای کیفیت تولید آمارهای رسمی کشور، موضوع شناسایی واژه های تخصصی وزارتخانه متبوع و استانداردسازی آنها به عنوان یکی از فعالیت‌های این مرکز در دستور کار قرار گرفته است. این امر به عنوان بخشی از استانداردهای آماری و در راستای توصیه‌های بین المللی و ملی در تولید آمار می‌باشد. لذا در سال 1393 ،واژه های مرتبط با اداره کل روابط کار و جبران خدمت که سال قبل بررسی و به دفتر استانداردها و نظارت بر طرح‌های آماری مرکز آمار ایران جهت استانداردسازی در سطح ملی ارایه شده بود، جهت استانداردسازی در سطح ملی ، با همکاری این مرکز، اداره کل ذی ربط و مرکز آمار ایران مورد بررسی مجدد قرار گرفت. بر این اساس لیست واژه ها و تعاریف استانداردشده (ویرایش نهایی) در ادامه بیان گردیده است. با توجه به استاندرادسازی این واژگان در سطح ملی الزامی است این تعاریف و مفاهیم در تدوین آیین نامه، دستورالعمل‌ها، قوانین ، طراحی سامانه ها ، ارایه نتایج و گزارشات مدنظر قرار گیرد.


آرای سازشی دعاوی کار
آرایی است که در مراجع حل اختلاف کار بر اساس توافق طرفین دعوا صادر میشود.
آیین نامه انضباط کار 
مجموعه مقرراتی است که در چارچوب قانون کار، و مقررات مربوط متناسب با شرایط و اوضاع و احوال کارگاه مشمول قانون کار، توسط کارفرما با کسب نظر تشکل کارگری کارگاه (در صورت وجود) تهیه و توسط کمیته انضباط کار به مورد اجرا گذاشته می‌شود. 
استعفای کارگر مشمول قانون کار 
یکی از طرق خاتمه قرارداد کار است که در آن کارگر مشمول قانون کار، اقدام به فسخ یک جانبه قرارداد کار نموده و موظف است در ابتدا قصد خود را به صورت کتبی به کارفرما اعلام نموده و نیز تا یک ماه به کار خود ادامه دهد.
تبعیت اقتصادی ازکارفرما (رابطه مزدی با کارفرما)
از ویژگی‌های کار تابع است که کارگر مشمول قانون کار در مقابل کار انجام شده، مـزدی را از کارفرمـا دریافـت مینماید و معیشت وی از این طریق تامین می‌شود.
تبعیت حقوقی ازکارفرما(رابطه دستوری با کارفرما 
از ویژگی‌های کار تابع است که کارگر مشمول قانون کار به درخواست و تحت نظـارت و دسـتورات کارفرمـا کـار انجام میدهد. 
تغییر شرایط کار کارگر مشمول قانون کار 
هر گونه دگرگونی در شرایط کار کارگر مشمول قانون کار، مبتنی بر قانون یا عرف به حکم قانون، توافق طرفین(کارگر مشمول قانون کار و کارفرما)، یک جانبه یا با رای مراجع حل اختلاف دعاوی کار است. 
تفاوت مزد کارگر مشمول قانون کار 
اختلاف مزد دریافتی کارگر مشمول قانون کار با حداقل مزد تعیین شده توسط شورای عالی کار در همان سال است. 
حد اقل مزد 
میزان مزدی است که همه ساله توسط شورای عالی کار بر اساس مفاد قانون کار تعیین و ابلاغ شده و کارفرما مجاز به پرداخت میزان کمتر از آن برای کار با حداکثر ساعت کار قانونی نیست. حداکثر میزان ساعت کار برای کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان آور، 36 ساعت در هفته، برای کارآموزان مشمول قانون کار، 36 ساعت در هفته، برای کارگران نوجوان، 41 ساعت در هفته و برای سایر کارگران، 44 ساعت در هفته است.
حق بیمه اجتماعی
مبلغی است که بر مبنای خدمات مورد تعهد نسبت به مشمولان صندوق‌های بیمه گر برای هر فرد تعیین میشود. 
حق سنوات کارگر مشمول قانون کار 
مبلغی است که در هنگام انحلال قرارداد کار (قطع رابطه کارگر و کارفرما) در موارد پیشبینی ‌شده در قانون کار به کارگر مشمول قانون کار به نسبت سابقه کار و بر اساس آخرین مزد وی از سوی کارفرما پرداخت میشود. 
حق‌السعی کارگر مشمول قانون کار 
مجموع مزد و مزایای نقدی و غیر نقدی است که کارگر مشمول قانون کار دریافت میدارد. 
حقوق 
مزدی است که به صورت ماهانه به کارگر پرداخت می‌شود. 
حقوق معوقه کارگر مشمول قانون کار 
حق السعی کارگر مشمول قانون کار است که به تعویق افتاده است. 
خاتمه قرارداد کار کارگر مشمول قانون کار 
وضعیتی است که در آن رابطه کارگر مشمول قانون کار با کارفرما قطع شده و تعهدات قرارداد کار خاتمه می‌یابد. 
دامنه شمول قانون کار 
هر کار تابعی که در زمره یکی از موارد ذیل نباشد: 
1-تابع مقررات استخدامی خاص. 
2-تابع قانون و مقررات مصوب توسط مرجع مجاز از سوی قانون گذار 
ساعت کار قانونی کارگر مشمول قانون کار 
میزان ساعت کار مشخص شده براساس قانون کار است که کارفرما مجاز به درخواست صرف زمان کاری بیشتر از آن از کارگر مشمول قانون کار نیست. 
شخصی بودن کار کارگر مشمول قانون کار 
کاری است که کارگر مشمول قانون کار باید شخصا موضوع تعهد خود را انجام دهد و امکـان انجـام آن از طریـق دیگری برای وی وجود نداشته باشد. 
شرایط کار 
مباحث حق السعی، ساعتکار، تعطیلات، مرخصیها، ویژگیهای اشتغال زنان، ویژگی‌های کارگر نوجوان و ویژگی‌های کارگران مشمول قانون کار شاغل در شغل های سخت و زیان آور است.
شورای عالی کار 
شورایی است که در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تشکیل شده و وظیفه آن انجام تکالیفی است که به موجب قانون کار و سایر قوانین مربوط به کار به عهده آن واگذار شده است (مانند تعیین حد اقل مزد) که اعضای آن مشتمل بر نه نفر شامل وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دو نفر به تایید هیات وزیران، سه نفر نماینده کارفرمایان و سه نفر نمایندگان کارگران مشمول قانون کار است. 
طرح طبقه بندی مشاغل 
مجموعه ای از رشته‌های شغلی، شرح وظایف، مقررات، آییننامهها و دستورالعمل‌های اجرایی است که به منظور گروه‌بندی و تنظیم مشاغل بر حسب گروه‌ها و طبقات مختلف با توجه به وظایف، مسئولیتها و شرایط احراز، تهیه شده و بر پایه تجزیه و تحلیل شغل استوار است.
قانون کار
مجموعه‌ای از مقررات و مواد قانونی با هدف تنظیم روابط کار و صیانت از حقوق کارگر است.  
قرارداد کار کارگر مشمول قانون کار 
قرارداد کتبی یا شفاهی است که به موجب آن کارگر مشمول قانون کار در مقابل دریافت حق‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام میدهد. 
کار در شب 
کاری است که زمان انجام آن از ساعت 22 تا 6 قرار دارد. 
کار در صبح 
کاری است که زمان انجام آن از ساعت 6 تا 14 قرار دارد. 
کار تابع کارگر مشمول قانون کار 
کاری است که کارگر مشمول قانون کار به درخواست کارفرما با داشتن هر سه شرط ذیل انجام می‌دهد: 1 -شخصی بودن کار کارگر مشمول قانون کار؛ 
2 -تحت تبعیت اقتصادی از کارفرما(رابطه مزدی با کارفرما)؛ 
3 -تحت تبعیت حقوقی از کارفرما (رابطه دستوری با کارفرما) ؛ 
کار در روز 
کاری است که زمان انجام آن از ساعت 6 تا 22 است و به دو بخش کار در صبح و کار در عصر تقسیم می‌شود. 
کار در عصر 
کاری است که زمان انجام آن از ساعت 14 تا 22 قرار دارد. 
کار گردشی 
کاری که ساعت شروع و پایان آن متغیر است. 
کار مختلط 
کاری که بخشی از ساعات انجام آن در روز و بخش دیگری از آن در شب واقع شده و گردشی نیست. 
کار نوبتی 
کاری که در طول ماه گردش دارد به نحوی که نوبتهای آن در صبح، عصر و یا شب واقع می‌شود. 
کارآموزی 
فرآیندی است که با هدف فراگیری مهارت مورد نیاز شغلی خاص در یک کارگاه صورت پذیرفته و علاوه بر جنبه آموزشی به طور مستقیم منجر به تولید کالا یا خدمت میشود.
کارآموز 
فردی در سن کار است که به کارآموزی می‌پردازد.
کارآموز با مزد 
کارآموزی که مزد دریافت میکند و میتواند در بخش عمومی یا خصوصی کارآموزی نماید. 
کارآموز بدون مزد 
کارآموزی که مزد دریافت نمیکند و میتواند در بخش عمومی یا خصوصی کارآموزی نماید.
کارآموز مشمول قانون کار 
کارآموز بامزدی که سن وی بین پانزده تا هجده سال تمام است و در کارگاه مشمول قانون کار به کارآموزی مشغول است. 
کارگاه خانوادگی 
 کارگاهی است که در آن انجام کار منحصرا توسط صاحب کار، همسر یا خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی صورت می پذیرد. 
کارگاه غیر مشمول قانون کار 
کارگاهی است که کار انجام شده در آن از دامنه شمول کار خارج است. 
کارگاه مشمول قانون کار 
کارگاهی است که کار انجام شده در آن دامنه شمول قانون کار قرار دارد. 
کارگر غیر مشمول قانون کار 
کارگری است که کار وی در دامنه شمول قانون کار قرار نمی‌گیرد. 
کارگر مشمول قانون کار 
کارگری است که کار وی در دامنه شمول قانون کار قرار می‌گیرد. 
کمک هزینه اقلام مصرفی خانوار 
یکی از مزایای رفاهی- انگیزه‌ای است که به موجب مصوبات شورای عالی کار برقرار شده و به صورت نقدی یا غیر نقدی به صورت ماهانه به کارگران مشمول قانون کار پرداخت میشود. 
کمیته انضباط کار 
کمیته‌ای مرکب از نمایندگان کارگران مشمول قانون کار، سرپرستان کارگاههای مشمول قانون کار و کارفرمایان است. 
کارگر 
مزد و حقوق بگیری است که به درخواست کارفرما کار میکند و شامل کارگر مشمول قانون کار و کارگر غیر مشمول قانون کار است. 
کارگر نوجوان 
کارگری که سن او بین 15 تا 18 سال تمام باشد.
ماموریت کارگر مشمول قانون کار 
تغییر موقت محل انجام کار کارگر مشمول قانون کار است که وی باید حداقل پنجاه کیلومتر از محل کارگاه اصلی محل کار خود دور شده و یا ناگزیر باشد حد اقل یک شب در محل توقف نماید. 
مرجع حل اختلاف دعاوی کار 
هیات تشخیص دعاوی کار، هیات حل اختلاف دعاوی کار یا هر دوی آنهاست. 
مزایای رفاهی- انگیزهای کارگر مشمول قانون کار 
قسمتی از مزد کارگر مشمول قانون کار است که صرف نظر از نوع شغل و به منظور تامین رفاه و ایجاد انگیزه به وی پرداخت می‌شود. 
مزایای غیر نقدی 
مزایایی مانند خوراک، پوشاک، مسکن، وسیله نقلیه، اثاثیه و پاداش غیر نقدی افزایش تولید است که بـه صـورت کالا به کارگر پرداخت می‌شود. 
مزایای نقدی 
مزایایی شامل فوقالعاده شغل، اضافه‌کاری، شبکاری، نوبت کاری، خارج از مرکز، سختی کار، حـق خـوار و بـار، حق مسکن، حق ایاب و ذهاب، حق عائله‌مندی، حق ورزش، کمک هزینه غذا ، پاداش نقدی افزایش تولیـد و هـر نوع پاداش دیگر است که به وجه رایج کشور به کارگر پرداخت می‌شود. 
مزد 
وجوه نقدی یا غیر نقدی و یا مجموع آنهاست که در مقابل انجام کار به کارگر پرداخت می‌شود.
مقررات استخدام خاص 
مقررات استخدام کشوری، لشگری و سایردستگاه‌هایی است که مقررات استخدامی مخصوص به خود دارند مانند سازمان تامین اجتماعی، سازمان بهزیستی، بانک ها، شهرداری‌ها و صدا و سیما. 
وجوه غیر نقدی دریافتی کارگر مشمول قانون کار 
سهمی از مزد است که کارگر مشمول قانون کار در ازای مزد خود به صورت کالای تولید شده دریافت می کند. 
هیات تشخیص دعاوی کار 
مرجع بدوی رسیدگی به دعاوی کارگری و کارفرمایی مشمول قانون کار شامل یک نفر نماینده دولت، یک نفر نماینده کارفرمایان، یک نفر نماینده کارگران مشمول قانون کار است. 
هیات حل اختلاف دعاوی کار 
مرجع تجدید نظر رسیدگی به دعاوی کارگری و کارفرمایی مشمول قانون کار شامل سه نفر نماینده دولت، سه نفر نماینده کارفرمایان، سه نفر نماینده کارگران مشمول قانون کار است.


منبع